O Belde Ahmet Haşim

Ahmet Haşim / O Belde

Denizlerden
Esen bu ince hava saçlarınla eğlensin.
Bilsen
Melal-i hasret ü gurbetle ufk-ı şama bakan
Bu gözlerinle, bu hüznünle sen ne dilbersin!
Ne sen,
Ne ben,
Ne de hüsnünde toplanan bu mesa,
Ne de alam-fikre bir mersa,
Olan bu mai deniz
Melali anlamayan nesle aşina değiliz.
Sana yalnız bir ince taze kadın
Bana yalnızca eski bir budala
Diyen bugünkü beşer
Bu sefil iştiha, bu kirli nazar,
Bulamaz sende bende bir mana,
Ne bu akşamda bir gam-ı nermin
Ne de durgun denizde bir muğber
Lerze-i istitar ü istigna.

Sen ve ben

Ve deniz
Ve bu akşam ki lerzesiz sessiz
Topluyor bu-yı ruhunu guya,
Uzak
Ve mai gölgeli bir beldeden cüda kalarak
Bu nefy ü hicre müebbed bu yerde mahkumuz..

O belde?
Durur menatık-ı düşize-i tahayyülde;
Mai bir akşam
Eder üstünde daima aram;
Eteklerinde deniz
Döker ervaha bir sükun-ı menam.
Kadınlar orda güzel, ince, saf, leylidir,
Hepsinin gözlerinde hüznün var
Hepsi hemşiredir veyahut yar;
Dilde tenvim-i ıztırabı bilir
Dudaklarındaki giryende buseler, yahut,
O gözlerindeki nili sükut-ı istifham.
Onların ruhu şam-ı muğberden
Mütekasif menekşelerdir ki
Mütemadi sükun u samtı arar;
Şu'le-i biziya-yı hüzn-i kamer
Mülteci sanki sade ellerine.
O kadar natuvan ki, ah, onlar,
Onların hüzn-i lal ü müştereki,
Sonra dalgın mesa, o hasta deniz
Hepsi benzer o yerde birbirine..

O belde

Hangi bir kıt'a-i muhayyelde?
Hangi bir nehr-i dür ile mahdüd?
Bir yalan yer midir veya mevcud
Fakat bulunmayacak bir mela-ı hülya mı?
Bilmem. yalnız
Bildiğim sen ve ben ve mai deniz
Ve bu akşam ki eyliyor tehziz
Bende evtar-ı hüzn ü ilhamı,
Uzak
Ve mai gölgeli bir beldeden cüda kalarak,
Bu nefy ü hicre müebbed, bu yerde mahkumuz.


Ahmet HAŞİM

Nazan Bekiroğlu

O Belde




Haşim'in ünlü şiiri "O Belde", daha isminden itibaren bir gerilimin imasını taşır. "O" Belde. "Bu" değil, yakın değil. "Şu" değil, biraz yakın da değil. "O". Çok uzak. Bütün şiir, muhayyel bir "O Belde" ile gerilimin temel öğesini oluşturan bir Bu Belde arasındaki tenakuzdan doğar. Bu Belde'nin gerçi adı geçmez şiirde ama Bu Belde olmasa "O Belde" de olmaz.




Bu Belde'nin olumsuzlanan, üzücü, kırıcı özellikleri şiirde birbirine sarmaşık dört figür üzerinden gösterir kendini ve bir nesil çatışmasına taşınır. Bu dörtlü; şair, sevgilisi ve akşam ve denizdir. Bugünkü nesil, bu dörtlüyü, o nesli incitmektedir. İncitmenin ilk nedeni anlamamak. Anlamayan nesil, sevgiliyi yalnızca bir ince taze kadın, şairi ise ihtiyar eski bir budala olarak görmekte, erkeği de kadını da sadece görüntü özellikleriyle değerlendirmektedir. Öyleyse bugünkü beşer kadını sadece dişi olarak değerlendirmekte, erkeksi cazibenin öğelerini çoktan kaybetmiş şair için de benzer bir algının etrafında dönmektedir. Bu tür bir bakış açısı "O Belde"nin en sert ifadeleriyle sefil iştiha, kirli nazar olarak kınanır. Gerçekte Haşim'in şikâyeti kadın ve erkek varlığını sadece tene indirgeyen, zevkperest, gününü gün edici anlayış üzerinedir. Üstelik bugünkü beşer ile dünkü beşer arasında söz konusu edilen çatışma, duyuş tarzlarından kaynaklanan bu taraflaşma, yaş tarafından da belirlenmez. Olumsuzlanan bugünkü beşer arasında ihtiyarlar bulunabileceği gibi, olumlanan eski nesil arasında da gençler bulunabilir. Bu, bir zihniyet halidir.

Bu Belde'nin indirgenmiş tanımı arkasından o acıtıcı mısralar gelir. Kendisini bu dünyada, burada sürgünde hem de ebedi bir sürgünde hisseden şairin sığınabileceği bir yer olmalı. "O Belde" bir ütopyanın şiiridir. Muhayyel. Fakat böyle bir yer var mıdır? Haşim bu belirsizliğin farkındadır. "O Belde"nin özelliklerini sıralamaya bu belirsizliği ikrar ederek başlar. Bir daha sorar: Böyle bir yer gerçekten var mıdır? Bilmez. Ama onun özelliklerini ayrıntıyla çizer. "O Belde"de vakit daima mavi bir akşamdır. Güneşin incittiği gözler geceye sığınır. Ve eteklerinde deniz. Kimin eteklerinde? "O Belde"nin mi, sevgilinin mi? Belli değil. Ama "O Belde"nin, üzerinde en fazla durulan sakinleri de kadınlardır. Haşim'in kadınlar üzerindeki ısrarı onlarla kurulabilecek ilişki biçimini hemşire veyahut yâr dairesinde sınırlamasıyla açar kendini. Hemşire, kız kardeş demektir ve anneliği de vaad eder bu mana. Analık ise kadının erkekle olan ilişkisinde yükselebileceği en yüce makamdır. Diğer yandan bunlara müsavi bir de yar olma hali vardır. Yâr. Sevgili. Ama bugünkü beşerin anladığı manada bir "ilişki" değil, erkeğin kadını bütünüyle kutsadığı, hemşire ya da anne derekesine yükselttiği yer. "O Belde"nin yâr ya da hemşire kadınları masumiyeti işaret ederler. Masumiyet ise maddenin kirlerinden arınma, öyleyse yaradılış anına dönme halidir.

"O Belde" kadınlarının fiziksel özellikleri de bir derinlik manasını içerir. Hepsi ince, güzel, sâf, leylî'dir. Haşim "O Belde" kadınlarını inceltip leylîleştirir, geceye ait kılıp neredeyse şeffaflaştırırken aynı zamanda onları maddenin sathından mananın derinliğine de nakleder. Mana ağırlıklı bir dengenin işaretini verir bu intikal. Evet, elleri ve gözleri vardır o kadınların hatta ellerinde daima ayışığı toplanır. Ama temel vasıfları yine de gözlerinde ve gözden de içeri ruhlarında taşıdıkları melâl'dir şiirin büyülü kelimesiyle. Şiir ısrarla melâl'le az ya da çok anlamdaş kelimeler etrafında döner. Çünkü insanın algı gücünü derinleştirerek onu sathilikten kurtarıp zenginleştiren bir hüzün onu bereketli kılar, insanlaştırır. "O Belde"ye melâl kapısından geçilerek girilir. Bu yüzden melâli anlamayan nesle aşina olmak mümkün değildir.

Haşim'in "O Belde"si bir uyanış haliyle sona erer. Dörtlü, yani sen, ve ben, ve akşam, ve deniz. Bu nefy ü hicre yani bu sürgüne, bu yerde, yani bu dünyada, bu Türkiye'de, bu İstanbul'da, bu çevrede, hem de öyle geçici bir süre için değil, müebbed, yani ebediyen mahkûmuz. Hâlâ.